NWK se werknemerwelstandinisiatief, Botoka (wees gesond in Tswana), het dit op 30 Oktober as deel van Borskankerbewusmakingsmaand aangebied.
Suster Stephanie van der Walt is werksaam by ‘n dokterspraktyk in Lichtenburg en werk gereeld met pasiënte wat met moontlike borskanker na spesialiste in stede verwys word. “Sowat een uit elke 25 vroue in Suid-Afrika sal in haar leeftyd borskanker opdoen en moontlik daaraan sterf. Bewusmaking lei tot opsporing,” het sy die doel van Borskankerbewusmakingsmaand verduidelik. “Tog doen vroue dit nié en laat ook na om elke jaar papsmere te ondergaan. Die selle in jou serviks en baarmoeder kan egter binne ses maande verander en abnormaal word,” het sy gewaarsku.
Tekens en simptome
Kankerselle is normale liggaamselle wat abnormaal word en vermeerder. “Dit vorm mettertyd ‘n knop. Teen die tyd wat jy die knop voel, was die kanker dus reeds ‘n geruime tyd teenwoordig.”
Borskanker ontwikkel gewoonlik in die melk- en limfkliere en kan daarom maklik versprei na belangrike organe soos die lewer, maag en longe. “Die oorlewingsyfer het egter toegeneem danksy vroeë opsporing en kennis van die siekte.
“Dit is ‘n wanopvatting dat kanker meestal sonder simptome voorkom. Pyn is ‘n besliste simptoom wat nie geïgnoreer moet word nie. Dit is waarom ‘n jaarlikse besoek aan ‘n dokter nié genoeg is nie. Borste moet maandeliks ondersoek word. Die dokter ken boonop nie jou liggaam so goed soos jyself nie. Jy sal verandering vinniger opmerk.”
Knoppe is nie die enigste verandering waarop gelet moet word, maar ook:
- Veranderinge in die grootte en vorm van die bors.
- Vel wat verrimpel is, afdop of rooi of oranje vertoon.
- Tepels wat induik of ‘n afskeiding (buiten borsmelk) het.
Oorsake van borskanker
“Hoewel mans ook borskanker kry, is jou grootste risikofaktor die blote feit dat jy ‘n vrou is,” het Stephanie gesê.
Hormonale veranderinge speel ook ‘n beduidende rol. Vroue wat voor die ouderdom van 12 jaar begin menstrueer of menopouse eers ná die ouderdom van 55 jaar ondergaan, verhoog jou kanse om borskanker op te doen. Hormoonvervangingsterapie verhoog ook die kanse op borskanker.
Leefstyl- en omgewingsfaktore is verdere oorwegings. Vroue wat rook, alkohol misbruik of oorgewig is, se kanse om borskanker te ontwikkel is hoër as dié wat ‘n gesonder lewenstyl handhaaf. ‘n Mediterreense dieet word aanbeveel as die gesondste om jou kanse op borskanker te verminder. Dit behels dat jy gesonde vette soos olyfolie, baie vars vrugte en groente, volgraanprodukte en vis eet. Rooivleis word tot die minimum beperk.
“As jou ma of suster borskanker gehad het, is jou risiko ook groter om dié siekte op te doen. Die risiko verhoog ook hoe ouer jy word. Vroue wat ná die ouderdom van 30 eers kinders kry, nooit kinders gehad het nie of nooit borsvoed nie, loop ook ‘n groter risiko om borskanker te ontwikkel.”
Hoe om borste te ondersoek
Dit moet elke maand op dieselfde tyd gedoen word – sowat drie tot vyf dae ná jou maandstonde. Stephanie raai vroue aan om te begin deur net eers voor ‘n spieël te staan en hulle borste te bestudeer. “Vergelyk hulle met mekaar en let op die grootte en voorkoms van die tepels en areola. Druk die tepels om te kyk vir enige afskeiding.”
Verdeel die bors in vier kwadrante. Druk een deel op of af (afhangende of die betrokke kwadrant bo of onder is) en voel dan met die ander kant. “Druk dus op een deel en voel aan die teenoorgestelde kant.”
Stephanie het benadruk dat nie alle knoppe noodwendig kwaadaardig is nie, maar dikwels siste is wat bloot gedreineer moet word. “Moet egter nie wag nie. Laat ‘n mediese praktisyn dit dadelik ondersoek en jou na ‘n spesialis verwys as dit nodig is.”
